Nghề làm muối vốn là truyền thống của Hải Hậu, người dân nơi đây sống chủ yếu nhờ vào hạt muối. Trước đây, muối được sản xuất ra đến đâu bán hết ngay đến đó. Muối của Hải Hậu có mặt ở khắp các địa phương trong nước, thậm chí còn xuất khẩu sang các nước láng giềng như Trung Quốc, Lào... Kinh tế của nhiều gia đình cũng từ đó khá hơn. Song những năm gần đây, muối bị mất giá, mức tiêu thụ chậm làm cho cuộc sống của diêm dân gặp phải nhiều khó khăn. Để làm ra hạt muối người dân Hải Hậu rất vất vả. Nước biển ở đây cũng như nhiều địa phương khác ở miền Bắc, do độ mặn không cao nên việc làm muối phải dùng rất nhiều sức lao động. Từ phơi cát cho ngấm nước mặn, đến khi có được hạt muối, các công đoạn đó phải diễn ra trong ngày. Nếu để sang ngày hôm sau, muối sẽ giảm mặn. Việc làm muối  khó khăn là thế song giá muối lại thấp, nếu tính chi tiết thì vào ngày mùa (từ tháng 4 đến tháng 9) một gia đình với 5 lao động, một ngày có thể sản xuất được hơn 1 tạ muối, với giá cao nhất cũng chỉ được khoảng 40 nghìn đồng chưa trừ các khoản chi phí. Toàn huyện có gần 400ha để sản xuất muối. Sản lượng muối trung bình đạt trên 40nghìn tấn/năm nhưng chưa tìm được đầu ra ổn định. Các HTX lớn như Đông Hải, Tiến Thắng, Duyên Hải, Hưng Thịnh đã cố gắng huy động các nguồn vốn song lượng muối thu mua theo thoả thuận vẫn chỉ đạt 3.000 – 3.500tấn/năm (khoảng 8-9%), Tổng công ty Muối cũng chỉ tiêu thụ được 10-20%, còn lại bán cho các công ty tư nhân nhưng giá rất thấp (2 – 300đồng/kg). Giá muối thấp, xã viên không đầu tư cho sản xuất nên năng xuất, chất lượng muối không cao. Nhiều hộ dân đã trả lại ruộng muối cho HTX. Hiện nay ở Hải Hậu có gần 25ha đồng muối bị bỏ sản xuất. Sản lượng muối năm nay giảm gần 5.000 tấn so với những năm trước. Hầu hết người dân ở Hải Hậu không thể sống được bằng nghề muối vì thu nhập bình quân từ muối chỉ khoảng 50-60nghìn đồng/người trong một tháng.    

      Tuy nhiên, việc phá bỏ những đồng muối truyền thống rất khó khăn. Trong khi nhiều địa phương đã chuyển phần lớn diện tích đồng muối sang nuôi trồng thuỷ sản, trồng mầu thì Hải Hậu vẫn duy trì nghề này. Có gia đình đã chuyển sang trồng hoa màu và cây cảnh nhưng đất ở đây chủ yếu là đất cát và đất nhiễm mặn nên năng suất rất thấp. Việc chuyển từ làm muối sang nuôi trồng thuỷ sản gặp nhiều khó khăn về vốn. Để chuyển 1ha ruộng muối thành ao cần tới 70-100triệu đồng nên những hộ nghèo không có vốn để thực hiện. Dựa vào ngân sách, huyện đã hỗ trợ cho các hộ dân 2,7 triệu đồng/ha (với điều kiện 2-3ha ruộng muối liền nhau cùng chuyển đổi). Tuy nhiên, từ năm 2004 đến nay toàn huyện mới chuyển đổi được hơn 50ha từ diện tích đồng muối cho năng suất thấp sang nuôi trồng thuỷ sản. Sản lượng và năng suất của việc nuôi trồng thuỷ sản chưa ổn định, độ rủi ro cao do người dân còn chưa nắm được kỹ thuật chọn giống, chăm sóc... 

      Trước những khó khăn chưa có giải pháp tháo gỡ, các hộ gia đình làm muối buộc phải rút bớt nhân lực để chuyển sang các ngành nghề khác như dệt lưới, đánh bắt thuỷ sản xa bờ, đưa con em đi xuất khẩu lao động... Để giúp người dân Hải Hậu duy trì nghề muối truyền thống Bộ NN và PTNT, Tổng công ty Muối, dự án OPAM và huyện đã hỗ trợ các xã để cải tạo đồng ruộng, nâng cấp hệ thống thuỷ lợi, đưa máy móc vào khai thác muối nhằm tăng năng suất và giảm bớt sức lao động của người dân. Tuy nhiên, kết quả không được như mong muốn. Máy móc chiếm nhiều diện tích, tuổi thọ phục vụ sản xuất ngắn, bị han rỉ nên không sử dụng được. Hải Hậu cũng đã đầu tư xây dựng xí nghiệp chế biến muối iốt, song sản xuất không hiệu quả, không tìm được đầu ra. Hiện nay có 4 công ty tư nhân chuyên thu mua và chế biến muối. Các công ty đã đầu tư hàng tỷ đồng vào dây chuyền sản xuất muối sạch đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao về vệ sinh an toàn thực phẩm, mẫu mã và bao bì đẹp nên đã được người tiêu dùng chấp nhận. Gần đây, Phòng Nông nghiệp cũng đưa công nghệ sản xuất muối sạch vào thử nghiệm. Huyện đã  hỗ trợ người dân sản xuất muối sạch với diện tích 17ha ở 3 HTX: Đông Hải, Thống Nhất, Tiến Thắng. Quá trình nhờ ứng dụng công nghệ đã đưa năng xuất muối tăng khá cao, khoảng 500-600 tấn/năm, giá bán muối sạch cũng tăng gấp đôi muối thường. Sản lượng muối sạch tuy chưa được nhiều nhưng đã mở ra một hướng mới, giúp người dân tăng thu nhập. Bộ NN và PTNT cho biết, dự kiến năm 2007, nhu cầu sử dụng muối của toàn xã hội sẽ lên tới trên 1310.000 tấn và dự kiến sẽ xuất khẩu 50.000 tấn muối công nghiệp có chất lượng cao, chủ yếu sang thị trường Nhật, Hàn Quốc, Mỹ... Trong thời gian tới, công nghệ sản xuất muối sạch sẽ được nhân rộng ra toàn huyện, hy vọng đây sẽ là một hướng đi mới cho Hải Hậu.

Lại Thị Giang